ستارهشناسان تصاویر کهکشانهای شگفت انگیز جوانی را دریافت کردهاند که با وسعت تنها 5000 سال نوری، معادل 200 میلیارد برابر خورشید جرم دارند.
این مجموعه شامل نه کهکشان است که هر کدام قسمتی از وسعت یک کهکشان رشد یافته امروزی را پوشش میدهند اما به اندازه کل آن ستاره دارند. نسبت ابعاد و جرم این کهکشانها مثل این است که نوزادی با 50 سانتیمتر قد، 80 کیلوگرم وزن داشته باشد!
تصویر1:هر یک از کهکشانهای چگال را میتوان در هسته کهکشان راه شیری جا داد
ما این کهکشانها را آنگونه میبینیم که 11 میلیارد سال پیش بودهاند، هنگامی که جهان تنها سه میلیارد سال عمر داشت. به گفته دانشمندان نخستین بار است که در این فاصله کهکشانهایی چنین فشرده دیده میشوند. این کهکشانها در طی 11 میلیارد سالی که نورشان به زمین رسیده است، تغییرات زیادی کردهاند، بایستی پنج برابر بزرگتر شده باشند و اگر با کهکشانهای دیگر برخورد کرده باشند، حتی بزرگتر.
تصاویر این کهکشانها با دوربین فروسرخ نزدیک و طیف سنج تلسکوپ فضایی هابل برداشته شده و با استفاده از یک لیزر قوی اثرات جو زمین از روی آنها حذف شده است. تعیین اندازه این کهکشانها به دلیل کوچکی و دوری زیاد با محدودیت همراه است.
ستارههای این کهکشانها کوچکند و عمرشان نیم میلیارد تا یک میلیارد است. ستارههای سنگینتر قبلا با انفجار به تپاختر تبدیل شدهاند.
تصویر2: نمای آسمان در یک سیاره فرضی در یک کهکشان چگال. ستارهها در آسمان این سیاره 200 برابر ستارهها در آسمان زمین هستند
این کهکشانهای کوچک و چگال چگونه شکل گرفتهاند؟ پاسخ به درستی مشخص نیست. یکی از احتمالات مطرح شده، واکنش میان ماده تاریک و گاز هیدروژن در جهان در حال شکلگیری است. اندکی پس از مهبانگ، جهان میدان متغیری از ماده تاریک بود. در این زمان گاز هیدروژن در حبابهایی از ماده تاریک به دام افتاد و با چرخش سریع آن در گرداب گرانشی ماده تاریک، ستارهسازی با آهنگ بالایی آغاز شد. ماده تاریک نوعی ماده غیر قابل مشاهده است که بیشتر جرم جهان را تشکیل میدهد.
ستارهشناسان بر اساس جرم کهکشانها که از روی رنگشان برآورد میشود، دریافتند که ستارهها در این کهکشانها با سرعت حدود 400 تا 500 کیلومتر بر ثانیه به گرد مرکز کهکشان میچرخند. در کهکشانهای امروزی ستارهها بزرگترند و کندتر از ستارههای کهکشانهای چگال، با نصف سرعت آنها، حرکت میکنند.
تصویر3: نُه کهکشان چگال، چنانکه 11 میلیارد سال پیش بودند
اگرچه این کهکشانها نسبت به اندازهشان جرم زیادی دارند، اما هنوز در مقایسه با کهکشان راه شیری جرمشان کم است. کهکشانهای پرجرمی مانند راه شیری هم در گذشته بسیار کوچک بودهاند. به نظر میرسد همه کهکشانها گذشته متفاوتی داشتهاند. کهکشانهایی که امروزه جزو بزرگترینها هستند احتمالا در 11 میلیارد سال پیش کهکشانهای فوق چگالی بودهاند که جرم نیمی از مجموعه کهکشانهای چگال کشف شده را داشتهاند
قدرتمندترین انفجار عالم هنوز درخشان است. چنین انفجاراتی معمولا به سرعت کمنور میشوند. اخترشناسان به دنبال دلایل نورانی ماندن این انفجار هستند.
قدرتمندترین انفجاری که تاکنون در عالم رصد شده بود، حدود چهار هفته پیش به صورت «انفجار پرتو گاما» به وقوع پیوست. درخشش این انفجار در تاریخ رصد انفجارها در کیهان بینظیر بود. اما آنچه بیش از خود انفجار عجیب است، پدیدهی دیگری است. این جرم هنوز در کهکشان میزبان میدرخشد و باعث حیرت اخترشناسان شده است.
این پدیده به سبب متلاشی شدن ستارهای پرجرم رخ داده است. احتمالا جرم ستاره مذکور معادل 50 برابر جرم خورشید بوده است. این جرم در فاصله 5/7 (هفت و نیم) میلیارد سال نوری از ما قرار دارد. برای مختصر زمانی در روز 29 اسفند، میتوانستیم جرمی چنین دوردست را به راحتی با چشم غیر مسلح نظاره کنیم. با فاصلهای هزاران بار بیشتر از کهکشانی نزدیک مثل « مثلث »، اما با همان میزان درخشندگی. درخشش این انفجار 5/2 (دو و نیم) میلیون بار بیش از ابرنواختر درخشانی بود که در سال 2005 روی داد. اخترشناسان بر این امید بودند که بتوانند از کهکشان میزبان این ستاره تصویر برداری کنند اما عکس هابل که در 19 فروردین منتشر شد، نشان دهندهی آن بود که نور کهکشان هنوز در درخشندگی انفجار شدید چهار هفته پیش پنهان است.
تصور بر این است که اینگونه فورانها زمانی رصد میشوند که جهت جتهای موادی که با سرعتی نزدیک به سرعت نور حرکت میکنند، مستقیم به سمت زمین باشد. همچنین دانشمندان عقیده دارند که هرچه جتها باریکتر باشند و قطر مخروط آنها کمتر باشد، درخشندگی آنها افزایش مییابد. این پرتوهای گاما در مسیر حرکت به سمت زمین نور مرئی تولید میکنند. یعنی جتها، گازهای اطراف خود را داغ میکنند و باعث تابش آنها میشوند. برخی از اخترشناسان عقیده دارند که درخشندگی زیاد به این سبب بوده است که ما دقیقا به درون جت خیره شدهایم و در نتیجه انرژی زیادی به سمت زمین ارسال شده است، اما اگر اینگونه باشد با عوض شدن جهت جتها درخشندگی نیز کم می شوند. با توجه به درخشش زیاد، اینگونه انتظار میرفت که انفجار به سرعت کم نور شود. اما این انفجار با بقیه تفاوت دارد و به گونهای غیرمعقول درخشان مانده است و این نمی تواند نشانی برای جتهای باریک باشد.
اما اگر جت ها زیاد باریک نباشند انرژی آزاد شده باید بسیار زیاد باشد که بتواند نورانیت زیاد را با توجه به فاصلهی جسم توضیح دهد. این میتواند نشانهای باشد برای آنکه انفجار کسر بزرگی از انرژی تابشی خود را به صورت گاما تابش کرده است و این بیشتر از آن مقداری است که در انفجارهای پرتو گاما شاهد هستیم.
مقدمه
بشر از گذشتههای دور در آرزوی پرواز بوده است. پرواز موجب نگرش جدیدی در طرز تلقی بشر از زندگی شد. انسانی که خود را محصور در خاک و آب میدید، با پرواز توانست خود را در گسترهیی جدید و وسیعتر ببیند؛ دیگر کره زمین مسطح نبود. دیگر همه باور داشتند که زمین کروی شکل است و به دور خود و ستاره بزرگی به نام خورشید در گردش است. به تازگی پنجاهمین سالگرد پرتاب نخستین شیء ساخت بشر که به فضای خارج از زمین ارسال شده بود، از پیش رویمان گذشت. چهارم ژانویه 1985 نخستین ماهواره که به مدار زمین ارسال شده بود، پس از پایان ماموریت سه ماههاش به زمین سقوط کرد. به همین مناسبت نگاهی داریم به تاریخچه ماهواره و شیوه و عملکرد آن.
تاریخچه
پیش از آنکه در دهه 1950 بشر وارد فضای بیرون از زمین شود، انسان برای دستیابی به اطلاعات مختلف از دنیای اطراف خود به شیوه های گوناگونی متوسل میشد که برای ما هم اکنون بسیار ابتدایی به نظر میرسد. روزگاری انسانها از بالای کوهها و تپهها و مناطق مرتفع اوضاع را زیر نظر داشتند. برجها و باروها مکانهایی بودند که در آن نگهبانان، منطقه حکومتهای خود را زیر نظر داشتند. صدها سال بعد بالن اولین شیء ساخت دست بشر بود که توانست انسان را به آسمان ببرد. گفته میشود ناپلئون برای اولین بار از بالن برای کسب اطلاعات از موقعیت نیروهای دشمن برای ارتش خود استفاده کرد.
چند سال پس از اختراع هواپیما توسط برادران رایت، در جنگ جهانی اول برای نخستین بار از هواپیما برای بمباران مواضع دشمن و همچنین کسب اطلاع از موقعیت نیروهای دشمن استفاده شد. اما حدود 40 سال پس از پایان جنگ جهانی اول بشر توانست نخستین شیء دست ساز خود را به مدار زمین ارسال کند. ماهواره شیء دست ساز بشر است که همچون یک ماه در مدار زمین در گردش است.
ظاهراً نخستین اشاره به ماهواره در ادبیات، نوشتهیی از «ادوارد اورت هیل» است. او در سال 1869 در داستانی به نام «ماه آجری» از ماهوارهیی حامل انسان نام میبرد که به دور زمین میگردد. «ژول ورن» نیز در داستان «میلیونها بگم» در سال 1879 از گلوله توپی نام میبرد که به طور ناخواسته در مدار زمین به گردش در آمده است. «کنستانتین تسیولکوفسکی» نیز در رساله خود به نام «اکتشاف فضای کیهانی با وسایل عکس العملی» در میان انبوهی از اندیشههای نو در مورد فضانوردی، از ماهواره نیز نام میبرد. در سال 1945 «آرتور سی کلارک» نویسنده داستانهای علمی- تخیلی، برای اولین بار پیشنهاد کرد که ماهوارههای ارتباطی برای تامین ارتباط در سراسر زمین در مدار ژئوسنکرون زمین قرار گیرند. به همین خاطر «کلارک» را پدر ماهواره مینامند، زیرا او برای اولین بار به صورت علمی نظریه ساخت ماهواره را بیان کرد.
سرانجام در چهارم اکتبر 1957 نخستین شیء ساخت دست بشر با نام اسپوتنیک1 به فضا پرتاب شد. اسپوتنیک1 حاصل تحقیقاتی بود که دانشمندان علوم فضایی شوروی از سال 1955 آغاز کرده بودند. اولین شیء ساخت بشر توسط یک موشک به مدار زمین پرتاب شد. اسپوتنیک در هر 96 دقیقه یک دور کامل به دور زمین میچرخید و اطلاعات به دست آمده را به صورت سیگنالهای رادیویی به زمین ارسال میکرد. اولین قمر مصنوعی بشر به اندازه یک توپ بسکتبال و وزن آن حدود 83 کیلوگرم بود. اسپوتنیک 1 دارای دو فرستنده رادیویی در طول موجهای 20 و 40 مگاهرتز بود و در مداری بیضوی در ارتفاع متوسط 250 کیلومتر به مدت 98 دقیقه به دور کره زمین چرخید.
سه هفته پس از ورود این ماهواره به مدار زمین، باتریهای شیمیایی آن تخلیه شدند و ماهواره از کار افتاد. اسپوتنیک در مداری بیضوی با ارتفاع اوج 939 کیلومتر، حضیض 215 کیلومتر و زاویه مًیل 1/65 درجه، چرخش خود را به دور زمین آغاز کرد ولی به دلیل اثرات جو زمین روزبه روز از ارتفاع مداری آن کاسته میشد تا اینکه در چهارم ژانویه 1958 یعنی سه ماه بعد از پرتاب، به زمین سقوط کرد.
دو سال بعد اتحاد جماهیر شوروی توانست دومین ماهواره مصنوعی را با نام اسپوتنیک 2 به فضا پرتاب کند. این بار سگی به نام لایکا میهمان این ماهواره کوچک بود که البته ظاهراً در همان دقایق نخست پرواز به علت فشار بسیار زیاد حاصل از خروج از جو زمین مرده بود. اسپوتنیک 2 که وزنش برابر یک فولکس واگن بود بیش از پنج ماه در مدار زمین میچرخید.
با ورود بشر به عصر فضا انسان توانست اطلاعات بسیاری را از سیاره خود به دست آورد. «آرتور سی کلارک» که برای نخستین بار رویای ماهواره را در داستانهایش آورده بود، هم اینک شاهد ساخت نخستین ماهوارههایی بود که توسط شوروی به مدار زمین ارسال میشدند. ماهوارهها میتوانستند اطلاعات نظامی، کشاورزی، طبیعی و جغرافیایی بسیاری از کشورهای مختلف را به دست آورند.
ماهواره
ماهواره شیئی است دست ساز بشر که همچون پرندهیی به دور مدار زمین، سیارات و اجرام منظومه خورشیدی در چرخش است. اندازه ماهواره ها معمولاً بین یک تا پنج متر است. از دهه 1970 دانشمندان به کمک کامپیوتر و نانوتکنولوژی تجهیزات پیشرفته یی را برای ماهوارهها اختراع و در آنها نصب کردهاند که بر موارد کاربری ماهوارهها افزوده است.
ماهوارهها به دو بخش کلی تقسیم میشوند:
1- بار مفید (محموله)
2- سکو (جایگاه).
ماهوارهها دارای تجهیزاتی همچون سیستم برق، مخزن سوخت، کامپیوتر، سیستم تامین انرژی، دوربین و آینه خورشیدی هستند. پس از ساخت ماهواره، آنها را توسط یک ماهواره بر، موشک یا حتی شاتل فضایی به فضا پرتاب میکنند تا در مدار معین خود بر حول محور زمین قرار بگیرند. ماهواره برها به شکل موشکهای چندمرحلهیی با سوزاندن سوخت شیمیایی، انرژی لازم برای بردن ماهواره به مدار زمین را فراهم میکنند. پس از قرار گرفتن ماهواره در ارتفاع مورد نظر، یک سامانه پیشران موشکی دیگر به کار میافتد و ماهواره را در مدار مورد نظر قرار میدهد. از جمله ماهواره برهای معروفی که هم اکنون چند سالی است سازمان فضایی اروپا برای ارسال ماهواره به مدار زمین از آن استفاده میکند، موشک آریان 5 ساخت فرانسه است.
ماهواره به طور مداوم در حال حرکت در مداری حول زمین است. بخشی از پژوهش های علمی و تخصصی که توسط ماهوارهها انجام میشود، هرگز نمیتواند روی کره زمین جنبه عملی به خود گیرد.
امروزه ماهوارهها تنها برای کسب اطلاعات از کره خاکی ما کاربرد ندارند؛ هم اکنون چندین ماهواره پیشرفته علمی تحقیقاتی هستند که بر گرد خورشید و اجرام منظومه خورشیدی در حرکتند و اطلاعات خود را از آن اجرام به مراکز مدیریت ماهواره خود در زمین ارسال میکنند.
ماهوارهها از لحاظ ماموریت خود به گونههای مختلفی تقسیم میشوند
1-هواشناسی 2- ارتباطات رادیویی و مخابراتی 3- ردیابی 4- تحقیقاتی علمی 5- نظامی و جاسوسی.
ماهوارههایی که حول محور مدار زمین در گردشند در ارتفاعهای متفاوتی از زمین قرار دارند. کمترین ارتفاع ماهوارهها از زمین حدود 200 کیلومتر و بیشترین آن حدود 36 هزار کیلومتر است. لازم به ذکر است که یک ماهواره تنها زمانی میتواند در مدار خود باقی بماند که شتاب ماهواره با نیروی گرانش جرمی (به طور مثال زمین) که به دور آن میچرخد، تناسب و تعادل داشته و تحت تاثیر آن باشد. در صورتی که شتاب ماهواره بیشتر از گرانش زمین باشد، ماهواره در مسیری مستقیم از زمین دور میشود و بالعکس اگر شتاب ماهواره کمتر باشد به سمت زمین کشیده شده و برخواهد گشت.
پس از اتمام عمر ماموریت ماهواره، آنها معمولاً در نقاط خاصی از جمله اقیانوس ها سقوط میکنند. البته پیش از سقوط هنگام برخورد با مولکولهای خارجی ترین لایه اتمسفر سرعت ماهواره کم میشود. در این زمان نیروی گرانش، ماهواره را به سمت لایههای داخلی اتمسفر میکشاند و هوایی که جلوی ماهواره قرار میگیرد، در یک لحظه آنقدر فشرده و داغ میشود که بخش اعظم آن میسوزد و باقی مانده احتمالی آن در نقاط از پیش تعیین شدهیی که اکثراً در اقیانوسها و دریاهای آزاد است، سقوط می کند.
مدار ماهوارههایی که به دور زمین در چرخشند به سه ارتفاع کلی نسبت به زمین تقسیم میشوند:
1- ارتفاع کوتاه
برای پرتاب این ماهوارهها به فضا، از انرژی کمتری نسبت به ماهوارههای ارتفاع بالا استفاده میشود. مکان این ماهوارهها در ارتفاعی بین 200 تا 800 کیلومتر بر فراز جو زمین قرار دارند. در اینجا هوایی وجود ندارد تا باعث تماس و اصطکاک شود. به دلیل نزدیکی فاصله این نوع ماهوارهها از سطح زمین، سرعت حرکت این ماهوارهها خیلی بیشتر از سرعت دوران زمین به دور خود است. گاهی سرعت این نوع ماهوارهها به 27359 کیلومتر در ساعت نیز میرسد. با این سرعت، این نوع از ماهوارهها میتوانند در هر 90 دقیقه، یک دور کامل پیرامون زمین بگردند. تلسکوپ هابل که از رده ماهوارههای مطالعاتی و علمی و مخصوص برنامههای نجومی است در مدار ماهوارههای ارتفاع کوتاه قرار دارد (610 کیلومتری زمین) و دوره گردش آن 97 دقیقه است. ایستگاههای زمینی این قابلیت را دارند که در طول شبانه روز 12 بار با ماهوارههای ارتفاع کوتاه ارتباط برقرار کنند. در این موارد جریان تبادل اطلاعات تا زمانی که ماهواره از فراز ایستگاه زمینی عبور میکند، ادامه دارد که معمولاً حدود 10 تا 12 دقیقه است.
2- ارتفاع متوسط
این ارتفاع در حدود 20 هزار کیلومتری زمین است و دوره گردش ماهوارههای این رده 12 ساعته است. این ارتفاع خارج از اتمسفر زمین است. ماهوارههای ردیاب غالباً در این ارتفاع قرار دارند.
3- ارتفاع بلند، زمین ثابت
مدار ارتفاع بلند یا مدار کلارک بر فراز استوا و در ارتفاع 35900 کیلومتری زمین قرار دارد. برای پرتاب این ماهوارهها از انرژی بسیار زیادی استفاده میشود. این ماهوارهها حول محور عمودی زمین با سرعت و جهت برابر حرکت میکنند، به همین دلیل هنگام رصد این ماهوارهها، همواره آنها به صورت جرم نورانی در یک نقطه ثابت به نظر میرسند و به دلیل همین ثبات دارای سایهیی ثابت (معروف به جای پا) بر زمین هستند. ماهوارههای ارتفاع بلند در ارتباط دائم و همیشگی با زمین قرار دارند.
لازم به ذکر است که اکثر ماهوارههای مخابراتی در مدار زمین ثابت قرار گرفتهاند. از آنجا که این ماهوارهها هیچ پوششی روی قطبهای شمال و جنوب ندارند، برای پوشش قطبها از ماهوارههای مدار قطبی استفاده میشود. در واقع این نوع از ماهوارهها شمالیترین و جنوبیترین قسمت نیمکرهها را پوشش میدهند.
هم اکنون بیش از دو سال است که ما ایرانیان نیز دارای یک ماهواره اختصاصی مربوط به خود در فضا هستیم. ماهواره «سینا-1» (ZS4) که با مشارکت شرکتهای روسی ساخته شد، نخستین ماهواره ایرانی است که روز پنجشنبه 27 اکتبر سال 2005 (5 آبان 1384) به همراه یک ماهواره آموزشی روسیه و شش مینی ماهواره خارجی دیگر به وسیله یک فروند موشک حامل Kosmos-3M از پایگاه فضایی Plesetsk روسیه به فضا پرتاب شد و در 6 آبان در مدار مورد نظر قرار گرفت. این ماهواره کاربرد مطالعاتی دارد و برای کاربردهایی مانند نقشه برداری، هواشناسی و کشاورزی و مواردی دیگر استفاده میشود.
اما اگر علاقهمند هستید که اقمار مصنوعی زمین را در آسمان مشاهده کنید، اندکی از شهرهای بزرگ دور شوید تا در زیر آسمان زیبای شب بتوانید ماهوارههای بسیاری را رصد کنید. ایستگاه فضایی بینالمللی (ISS) و ماهوارههای ایریدیوم (مخابراتی) درخشانترین اجرام ساخت بشر هستند که در مدار زمین قرار دارند. در سایت www.heavens-above.com اطلاعات مداری و زمانی ماهوارههای غیرنظامی و همچنین وضعیت آب و هوای مناطق مختلف جهان قرار دارد. با وارد کردن شهر محل سکونت خود در این سایت میتوانید از زمان و مسیر حرکت ماهواره مورد نظر خود در طول سال مطلع شوید و آن را با چشم و در مواردی با ابزار رصدی رویت کنید.
شهریور ماه سال گذشته(24 آگوست 2006)، اعضاء انجمن بین المللی نجوم با تعریف خصوصیات یک سیاره، نام پلوتو را از لیست سیارات منظومه شمسی حذف کردند. بدین ترتیب نام پلوتو در لیست سیارات کوتوله قرار گرفت. ماجرا به همین جا ختم نشد و پس از آن اعتراضات زیادی از سوی منجمان آمریکایی به رای انجمن بین المللی نجوم وارد شد. علت آن هم روشن بود. پلوتو تنها سیاره ای بود که یک آمریکایی آن را کشف کرده بود و آنها نمی خواستند که نامشان از لیست کاشفان سیارات منظومه شمسی خارج شود. آنها می گفتند که در هنگام رای گیری تنها 4 درصد از 9000 عضو اصلی انجمن در محل حاضر بوده اند و بنابراین رای صادر شده درست نبوده است. این منجمان برای ابراز نارضایتی خود به کارهای زیادی دست زدند.
یکی از این منجمان فردی به نام " تونی فیلیپس " بود که با راه اندازی یک وبسایت خواست به پلوتو کمک کند!
نظر شما چیست؟ آیا می توان به پلوتو لقب سیاره را داد؟ می توانید سری به این سایت بزنید و نظر خود را اعلام کنید. نکته جالب این است که تا به حال حدود 20000 نفر به سیاره بودن پلوتو و حدود 4500 نفر به سیاره نبودن پلوتو رای داده اند. چون ایده کار یک طرح بین المللی بوده، وبسایت از طرح ساده ای برخوردار است و شما می توانید به راحتی نظر خود را در این باره اعلام کنید. اما چگونه این کار را انجام دهیم ؟ به نشانی زیر بروید :
http://www.plutopetition.com
مرحله اول
شما با دو گزینه زیر مواجه هستید :
پلوتو یک سیاره است (Plotu is a planet)
پلوتو یک سیاره نیست (pluto is not a planet)
اگر عقیده دارید که پلوتو یک سیاره است گزینه اول و اگر نظرتان این است که پلوتو یک سیاره نیست، گزینه دوم را انتخاب کنید.
مرحله دوم :
اگر مایل هستید تا برگزار کنندگان این نظر سنجی با شما بیشتر آشنا شوند، می توانید اطلاعات بیشتری نظیر نام، آدرس ایمیل، کشور و سن در اختیار آنها بگذارید تا اطلاعاتی که جمع آوری می شود، کامل باشد.
مرحله سوم :
در این قسمت کادر سفید رنگی را مشاهده می کنید که در آن می توانید نظرتان را راجع به سیاره بودن یا نبودن پلوتو، برای مدیر سایت (تونی فیلیپس) بفرستید. در پایان برترین جواب ها انتخاب می شوند که بعضی از آنها را می توانید در اینجا مشاهده کنید.
در سمت چپ صفحه اصلی سایت، می توانید نتیجه نظرسنجی را مشاهده کنید. در زیر کادر نظرسنجی مهم ترین دلایل منجمانی که عقیده دارند پلوتو سیاره است، قرار داده شده و شما با مطالعه آن می توانید از نظرات آنان آگاه شوید. اما آیا این کار فایده ای دارد؟ قرار است هنگامی که تعداد آراء به یک میلیون (یا در همین حدود) رسید نتایج کار به انجمن بین المللی نجوم فرستاده شود تا رای صادر شده مورد بررسی قرار گیرد. شاید روزی، بار دیگر نام پلوتو را در لیست سیارات منظومه شمسی بیابیم؟!
بنقل از:
http://www.parssky.com/