ساعت بدن چیست؟
تیل روننبرگ پروفسور بخش روان شناسی پزشکی دانشگاه مونیخ می گوید:
هر کدام از ما یک ساعت درونی داریم، مثل همین ساعت واقعی . برای چه از ساعت استفاده می کنیم؟
برای اینکه، مثلاً می خواهیم بدانیم چه وقت باید راه بیافتیم تا سر ساعت به محل کارمان برسیم. ساعت درونی ما نیز تقریباً همین طور کار می کند.
مثلاً زمان مشخصی باید حرارت بدن بالا برود یا ترشح هورمون‌های مخصوصی افزایش پیدا کند تا بدن 2 ساعت بعد، آماده برخاستن از خواب شود.
ساعت درونی در واقع پاسخ تکامل به تحولات نوری و حرارتی پیرامون ماست. به زبان ساده تنظیم فعالیت‌های بدنی مناسب در روز و شب، محصول هدایت و تنظیم این ساعت ژنتیک است، به همین خاطر در هر کدام از ما متفاوت عمل می کند.
مثلاً این ساعت مشخص می کند که چه وقت بدن ما نیاز به خواب دارد یا چه وقت زمان برخاستن از خواب است. برنامه ساعت درونی آدم‌های سحرخیز با برنامه ساعت درونی آدم‌های شب زنده دار متفاوت است.
عوامل مؤثر در تنظیم ساعت بدن
- سن
اما این ساعت درونی یکنواخت کار نمی کند. یکی از نکات مهم در تنظیم این ساعت، سن است. مثلاً بچه‌های کوچک، شاید برای اینکه به پدر و مادرشان نشان بدهند، بچه داری یعنی چه! صبح اول وقت بیدارند! با افزایش سن این ساعت عقب می رود. در سنین نوجوانی شب زنده داری به اوج می رسد. اما 20 سالگی به بعد هرچه که سن بالاتر می رود، تحمل بدن برای شب زنده داری کمتر می شود.
- تفاوت زمانی
در این میان یک نکته در مورد هر دو دسته آدم‌های سحرخیز یا شب زنده دار صدق می کند. وقتی برنامه زندگی مان با این ساعت تنظیم نیست، بدن در حالت استرس قرار می گیرد. کارشناسان در این زمینه معتقدند: " وقتی من ساعت درونی‌ای دارم که دو سه ساعت عقب تر از ساعت بیرونی کار می کند مثل این است که بخواهم در مسکو کار کنم، در حالی که در مونیخ زندگی می کنم."
این تفاوت زمانی، فشاری است که به مرور زمان خود را نشان می دهد. نکته جالب توجه اینجاست که این فشار، موجب بروز عاداتی مثل سیگاری شدن می شود. هر چقدر این تفاوت زمانی بیشتر باشد، احتمال اینکه فرد سیگاری شود بیشتر است.
نتیجه بررسی‌ها نشان می دهند افرادی که ساعت درونی‌شان با ساعت معمول از 4 ساعت بیشتر تفاوت دارد، 60 درصد بیشتر از افراد دیگر سیگاری می شوند.
تنظیم ساعت درونی با بیرونی
اما، تنظیم این دو ساعت با هم گاهی مقدور نیست، وقتی باید ساعت 7 صبح سر کار باشیم، ولی تا ساعت 9 هنوز گیج خوابیم چاره چیست؟
1- نور بیشتر در محیط کار و محل زندگی. واقعیت این است که بیشتر ما به اندازه کافی نور دریافت نمی کنیم. کمبود نور یعنی سحرخیزها، سحر خیزتر می شوند، شب زنده‌دارها هم صبح دیرتر از خواب بلند می شوند.
2- سعی کنیم عادات و روش زندگی‌مان را تا جایی که مقدور است با ساعت درونی‌مان تنظیم کنیم.
روننبرگ معتقد است: تنظیم ساعت کار با ساعت درونی قدم بزرگی است. می دانید اگر این گونه باشد، خلاقیت و سازندگی نیروی کار جامعه چقدر بالا می رود. البته این را هم باید گفت که برای بالا بردن خلاقیت، نمی توان نظام اجتماعی را بر هم زد، مثلاً نمی توان برای بالا بردن خلاقیت نوجوانان، از 14 سالگی به بعد دانش‌آموزان به جای ساعت 8 صبح ساعت 9 یا10 به مدرسه بروند!