پنج‌سین صنعتی
خاستگاه 5S را مى‌توان در اصل کشور ژاپن دانست پس از جنگ جهانى دوم ژاپنى‌ها به این نتیجه رسیدند که باید جهان و پدیده‌هاى مدیریتى و صنعتى را براى جبران خسارت‌هاى ناشى از جنگ شناخته و به‌کار گیرند.
پس از بازدید برخى از دانشمندان ژاپنى از صنایع تولیدى در کشورهاى آمریکایى و اروپایى آنها با پدیده‌اى با نام خانه‌دارى صنعتى آشنا شدند. این پدیده که معیارهایى همچون نظافت، بهداشت، نظم و ترتیب، جلوگیرى از حوادث ناگوار، جلوگیرى از انباشت ضایعات در محیط و... بود بیشتر در کارخانه‌هایى که خطرزا بودند و رعایت نکردن این مسائل موجب خسارات مالى و جانى فراوانى مى‌شد رعایت مى‌گردید.
ژاپنى‌ها با مشاهده این معیارها و پدیده خانه‌دارى صنعتى به نقش مهم آن در حفظ ایمنى و بهداشت محصول پى برده و تصمیم به پیاده سازى آن در صنایع تولیدى و کارگاهى خود گرفتند اما با توجه به جهانى بودن این قوانین سعى در بومى سازى آن نمودند و به اصل 5S دست یافتند و با توجه به این که این 5 اصل در زبان ژاپنى با حرف S شروع مى‌شود آن را «گواس» و یا اصطلاحاً ?S نامیدند.
- نظام5S
نظام ?S را مى توان به طور خلاصه به صورت زیر بیان کرد:
1- Seiri= سازماندهى
2- Seiton = مرتب سازى
3- Seiso = تمیز و پاکیزه نگاه داشتن
4- Seiketsu= استاندارد سازی
5- Shitsuke= فرهنگ سازى
- سازماندهى
سازماندهى به معناى نظم دادن به همه اجزاى سازمان در جهت دستیابى به اهداف از پیش تعیین شده تعریف مى‌شود. به عنوان نمونه‌اى از سازماندهى مى‌توان به جداسازى و دور ریختن اقلام غیرلازم در محیط اشاره کرد.
ما معمولاً در محیط کار و خانه چیزهاى غیرقابل استفاده فراوانى را نگهدارى مى‌کنیم که ممکن است براى روز مبادا به کار بیاید اما هیچ‌گاه به این موضوع اندیشیده‌اید که این روز مبادا کى قرار است بیاید به علاوه آیا پس از فرارسیدن روز مبادا با توجه به نابسامانى محیط کار و خانه مى‌توان آن وسیله موردنظر را یافت؟
پس به اطراف خود نگاه کنید و براى اجراى نخستین S اقلام غیرقابل استفاده و آنهایى که هیچ مصرفى ندارند مانند یادداشت‌هاى قدیمى ، لوازم التحریر مستعمل، ابزارهاى شکسته، قطعات به درد نخور و... را دور بریزید. به علاوه اگر در محیط کار و منزل شما لوازمى وجود دارد که مورد استفاده شما واقع نمى‌شود اما ممکن است که دوستان و همکارانتان و یا آشنایان شما به آن احتیاج داشته باشند بى‌درنگ این پیشنهاد را به آنها بدهید که حاضرید این لوازم را در اختیار آنها قرار دهید. بدین‌ترتیب شما نخستین گام را برداشته و آماده اجراى گام‌هاى بعدى هستید.
- مرتب سازى
نظم و ترتیب به معناى قرار دادن اشیا در مکان‌هاى مناسب و مرتب است به‌نحوى که از آنها بتوان به بهترین وجه استفاده کرد. مرتب سازى راهى است براى یافتن اشیا بدون جست وجوهاى غیرضرورى. براى نیل به این هدف باید اشیا را با توجه به میزان کاربردشان دسته‌بندى کرد که این دسته‌بندى به قرار زیر است:
1- اشیایى را که اکنون استفاده نمى‌کنیم ولى بعداً مورد استفاده قرار مى‌گیرند را در جایى مشخص اما دور از دسترس قرار دهیم.
2- اشیایى که گهگاه مورد استفاده واقع مى‌شوند را در جایى مشخص و عنوان‌دار قرار دهیم.
3- اشیایى را که مرتباً مورد استفاده قرار مى‌دهیم را در نزدیک‌ترین قسمت محل کارمان قرار دهیم و یا با خود حمل کنیم.
- پاکیزه سازى
در نظام 5S پاکیزه سازى به معناى دور ریختن زواید و نیز پاکیزه نگاه داشتن اشیا از آلودگى‌ها و مواد خارجى است. بسیارى از لوازم و تجهیزات باید پاکیزه و عارى از هر گونه آلودگى باشند.
بر خلاف تفکر برخى از افراد که نظافت را تنها وظیفه نظافت چى سازمان دانسته و از ریخت و پاش هیچ ابایى ندارند و همواره منتظر حضور نظافت چى براى انجام این امور هستند و حتى برخى از کارگران که تمیز کردن را کار مبتدیان و بى تجربه‌ها دانسته و از آن سر باز مى‌زنند باید عنوان کرد که معمولاً متخصصین، نظافت ابزار کار خود را خود انجام مى‌دهند و هیچ‌گاه این وظیفه را به شخص دیگرى واگذار نمى‌کنند.
- استانداردسازى
این گام از5S عبارت است از کنترل و اصلاح دائمى، سازماندهى، نظم و ترتیب و پاکیزگى، تأکید اصلى در استانداردسازى متوجه مدیریت سازمان است تا با تهیه استانداردهاى مقرراتى محیط کار را کنترل کند و به حالت استاندارد در آورد. از این گام به بعد مرحله خانه دارى، خانه‌دارى صنعتى است تا به نحوى همه نتایج خوب استانداردسازى را حفظ کنیم.
- انضباط یا فرهنگ سازی
این گام از 5S عبارت است از آموزش عادات و توانایى‌هایى براى انجام وظایف خاص. نکته مهم در این اصل ایجاد عادات درست به جاى عادات نادرست است. این بخش از 5S رابطه‌اى پیوسته با آموزش کارکنان دارد تا بتوان عادات خوب را در آنها نهادینه کرد و از عادات بد دور داشت. به علاوه این عادات در اثر تمرین و ممارست به صورت یک کلمه نیکو در نهاد افراد باقى خواهد ماند.
روش‌هاى اثر 5S
5S از دو طریق متفاوت باعث بهبود کیفیت و ارتقاى بهره‌ورى مى شود.
1- روش مستقیم: این روش که از اجراى اصول کلى 5S ناشى مى‌شود موجب مى‌شود که همه‌چیز مرتب، منظم و قانونمند و کارها ایمن‌تر و راحت‌تر شود و در نهایت بهره‌ورى و کیفیت ارتقا یابد.
2- روش غیرمستقیم: مشکلات در محیطى منظم و مرتب به راحتى قابل شناخت و در نتیجه قابل رفع هستند که در این حالت زمینه اجراى ابزارهاى بهبود مستمر آماده مى‌شود.
نتایج ?S
از نتایجى که با استفاده از روش 5S به دست مى آید مى‌توان به پیشگیرى از حوادث ، کاهش وقفه کارى، کنترل عملیات تولید و افزایش بهره‌ورى در محیط کار اشاره کرد. علیرغم این که سیستم 5S ظاهراً بسیار ساده و قابل فهم است و انجام آن نیز ساده به نظر مى‌آید اما سازمان‌ها براى اجراى آن با مشکلات فراوان روبه‌رو هستند که این مشکلات اکثراً به دلیل ناآگاهى مدیران و پرسنل اجرایى از اهداف و مأموریت‌هاى 5S به‌صورت کامل است.
منبع:روزنامه ایران